Jon Fosse z literacką Nagrodą Nobla 2023

Na tę wiadomość czekaliśmy już do dawna. Dziś po godzinie 13:00 Komitet Noblowski ujawnił nazwisko pisarza, który tego roku otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury. To Jon Fosse, norweski powieściopisarz, dramaturg i poeta. Twórca ponad siedemdziesięciu tekstów literackich.

fot. © Nobel Prize Outreach / Clément Morin.  

Październik to czas literackich wyróżnień. Najważniejszym spośród nich jest oczywiście Nagroda Nobla w dziedzinie literatury. Przyznawana co roku przez Akademię Szwedzką rozpala środowisko literaturoznawców, dziennikarzy, ale i czytelników. Jeszcze do wczoraj decyzja Komitetu Noblowskiego pozostawała tajemnicą, jednak dziś ujawniono, że w tym roku Nagrodą uhonorowany zostanie Jon Fosse. 

Jon Fosse z Nagrodą Nobla w literaturze 2023

Ogłoszenie tegorocznego „literackiego Nobla” miało miejsce o godz. 13:00. Podobnie jak każdego roku, także i w tym roku tuż po zaprezentowaniu nazwiska twórcy, wygłoszona została krótka laudacja, przybliżająca sylwetkę honorowanego. Przed rokiem był to francuska pisarka Annie Ernaux, dwa lata temu – Abdulrazak Gurnah. Największą uwagę Nagroda Nobla w literaturze przykuła jednak w 2019 roku, kiedy to uhonorowano Olgę Tokarczuk (za rok 2018, kiedy to Nagroda nie została przyznana) oraz Petera Handkego. 

W 2023 roku laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury został Jon Fosse. To norweski powieściopisarz, twórca powieści Drugie imię. Nagrodę przyznano mu „za nowatorskie sztuki oraz prozę, która wyraża to, co niewypowiadalne”.

Jon Fosse — kto to?

Fosse urodził się w 1959 roku w Haugesund w Norwegii. Wychowywał się na zachodnim wybrzeżu kraju i właśnie tam umieszcza znaczną część akcji w swoich tekstach. Po ukończeniu matury przeprowadził się do Bergen, gdzie rozpoczął studia. Zadebiutował w latach 80., publikując pierwszą swoją powieść Raudt, svart. 

Tuż później na rynku ukazała się inna powieść jego autorstwa - Zamknięta gitara. Zadebiutował wówczas również jako poeta, wydając tomik pod tytułem Anioł z wodą w oczach. Pod koniec lat 80. próbował swoich sił, współtworząc książkę dla dzieci, co spotkało się z ciepłym przyjęciem krytyków literatury czwartej. Książeczka Nieskończenie późno wyróżniona została Nagrodą Literacką dla Literatury Dziecięcej w Języku Nynorsk, stanowiąca pierwszą nagrodę w jego dorobku. W kolejnych latach Fosse bliżej zajmował się językiem nynorsk (nowonorweskim), tłumacząc teksty innych twórców.

Nagroda Nobla w dziedzinie literatury przyznana została mu nie tylko za dorobek prozatorski, ale także i za stworzone do tej pory sztuki teatralne. Jon Fosse po raz pierwszy zadebiutował z własnym tekstem sceniczym w połowie lat 90. Wówczas teatr w Bergen zaprezentował spektakl na podstawie jego sztuki I nigdy się nie rozłączymy. Pisaniem sztuk teatralnych zajmował się także w kolejnych latach, czego efektem były takie dział jak Imię z 1995 roku czy Dziecko z 1997.

Do tej pory Jon Fosse wydał łącznie ponad siedemdziesiąt utworów: powieści, opowiadania, wiersze, książki dla dzieci, sztuki teatralne, eseje i książki poetyckie. Jego twórczość przełożona została na pięćdziesiąt języków, m.in. niemiecki, francuski, angielski, japoński, chiński, ale również i język polski. 12 września 2023 roku w Polsce nakładem ArtRage ukazała się książka Drugie imię, stanowiąca dwie pierwsze części Septologii, „prozatorskiego opus magnum” Fosse. Tomy 6 i 7 Septologii znalazły się na krótkiej liście nominowanych do Nagrody Bookera w roku 2022.

W ostatnich latach Fosse często pojawiał się jako jeden z kandydatów, mających spore szanse na Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury. Jego styl pisarski określa się jako postmodernizm norweski, a jego sztuki klasyfikowane są do teatru postdramatycznego.

Długa historia noblowskiej nagrody

Przypomnimy, że za wybitne zasługi na polu literackim Nagroda Nobla przyznawana jest od początku jej istnienia. Było to jedno z życzeń Alfreda Nobla, które znalazło się w jego osobistym testamencie z 1895 roku. 

Czytaj także: Najciekawsze premiery książek w październiku 2023 roku. Co warto przeczytać?

Po raz pierwszy Nagroda wręczona została w 1901 roku. Wówczas laureatem został Francuz, Sully Prudhomme. Alfred Nobel chciał jednak, by jego nagroda przyznawana była za osiągnięcia, a nie narodowość twórcy, przy czym – jak pokazuje historia nagrody – najczęściej nagradzanymi twórcami byli pisarze tworzący w języku angielskim, francuskim i niemieckim. 

Laureatami Nagrody Nobla w literaturze o polskim pochodzeniu zostali Henryk Sienkiewicz (w 1905 roku), Władysław Reymont (1924), Isaac Bashevis Singer (1978), Czesław Miłosz (1980), Wisława Szymborska (1996) i Olga Tokarczuk (2018). 

Książkę tegorocznego laureata Nagrody Nobla — powieść Drugie imię — kupić można poniżej: